دستور بافته شدن فرش شیخ صفی
این فرش به فرمان شاه طهماسب بافته شد؛ تا زینت‌بخش بارگاه و آرامگاه جدش، شیخ صفی‌الدین اردبیلی باشد. در واقع نام فرش نیز از نام او گرفته شده است.
از آنجا که تاریخ بافته شدن این فرش بر روی آن بافته شده است؛ به دقت می‌توان سال تولید آن را ۹۱۸ هجری شمسی دانست. به همین دلیل یکی از علل ارزشمند بودن این جفت قالی را مشخص بودن تاریخ و حکم سند تاریخی داشتن آن می‌دانند.
ویژگی‌های ظاهری فرش شیخ صفی
این فرش از نظر ظاهری، چشم هر بیننده‌ای را مسحور خواهد کرد؛ به‌طوری که در بسیاری از رده‌بندی‌ها آن را در زمره ۵۰ اثر هنری برتر جهان قرار داده‌اند. نقشه طراحی شده برای این فرش را باید یک اثر انتظاعی منحصر‌به‌فرد دانست. اثری که بارها با نقاشی‌های بزرگ‌ترین هنرمندان دوران معاصر مقایسه شده است.
هم تار و هم پود فرش شیخ صفی از ابریشم خالص است. این فرش به روش گره فارسی بافته شده و در هر اینچ مربع آن تقریبا ۳۴۰ گره (حداقل ۱۹ در ۱۷) وجود دارد؛ که نشان از ظرافت بی‌مانند آن است. برای مقایسه بهتر بد نیست بدانید که فرش‌های امروزی معمولا ۸۰ تا ۱۶۰ گره در هر اینچ دارند. هردو قالی دارای ۱۱ متر ۵۲ سانتی‌متر طول و ۵ متر و ۳۴ سانتی‌متر عرض هستند؛ و در مجموع ۳۳ میلیون گره برای بافت آنها زده شده است.
جلب است بدانید گره‌های این فرش از جنس پشم بوده است؛ و ۱۰ قالیباف به‌صورت ۲۴ ساعته روی آن کار می‌کرده‌اند.
نکته مهم دیگر درباره نقشه فرش شیخ صفی، نبود تصویری از هیچ جانوری از جمله انسان و حیوان است. متخصصان و تاریخ‌دانان علت این ویژگی را کاربرد این فرش دانسته‌اند؛ که قرار بوده در مکانی مقدس مورد استفاده قرار بگیرند.
سفر فرش شیخ صفی از تبریز تا لندن
همه چیز از زلزله اردبیل در سال ۱۸۴۰ میلادی آغاز می‌شود. در این زلزله مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی آسیب دیده و به فراخور آن این جفت فرش نیز دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند.
متولیان حرم به دنبال تامین بودجه بازسازی حرم، با شرکت انگلیسی زیگلر که در آن زمان در تبریز فعالیت می‌کرده آشنا می‌شوند. این شرکت هردوی فرش‌ها را با قیمت ۸۰ تومان خریداری کرده و به مقر اصلی خود در منچستر انگلیس ارسال می‌کند.
به‌نظر می‌رسد متولیان حرم نیز مبلغ مدنظر را خرج بازسازی حرم نموده و در طول زمان این موضوع را فراموش کرده و دیگر پیگیر فرش نمی‌شوند.
فرش‌ها در این شرکت انگلیسی و در مدتی طولانی بازسازی شدند. البته متاسفانه فرآیند بازسازی فرش‌ها کاملا موفق نبود و از حاشیه یکی از فرش‌ها برای کامل کردن فرش دیگر بهره برده شده بود. در نتیجه خروجی کار یک فرش کامل و یک فرش بدون حاشیه بود.
پس از این ماجرا، فرش‌ها چند دست در میان گالری‌داران انگلیسی چرخید تا در نهایت در سال ۱۸۹۲ میلادی، شرکت وینسنت رابینسون و شرکا دوباره فرش را به حراج گذاشت و موزه ویکتوریا و آلبرت لندن (به توصیه ویلیام موریس، نویسنده معروف انگلیسی) قالی کامل را به مبلغ ۲۰۰۰ پوند خریداری نمود.
سرنوشت قالی کوچک‌تر تا سال‌ها نامعلوم بود. به واقع تا سال ۱۹۵۳ این قالی در اختیار یک مجموعه‌دار ناشناس قرار داشت. در این سال این مجموعه‌دار قالی دوم را به موزه هنر لس‌آنجلس اهدا کرد.
در پایان توجه شما را به بیتی شعر از حافظ، که روی هر دوی این قالی‌ها ثبت شده است جلب می‌کنیم:
در آستان توام در جهان پناهی نیست
سر مرا به جز این در، حواله‌گاهی نیست
